بقعه سقانه ابوالفضلی ع روستای رادکان

سقاخانه در معماری سنتی ایرانی، به فضاهای کوچکی در معابر عمومی اطلاق می‌شد که اهالی و کسبه برای آب دادن به رهگذران تشنه درست می‌کردند. سقاخانه معمولاً ظروف سنگی بزرگی بودند که آب آشامیدنی در آنها ریخته می‌شد و پیاله‌هایی با زنجیر به به آنها بسته می‌شد.

هركه آبي زجام ما نوشد                  خلعت از شاه كربلا پوشد

به گزارش آوای کردکوی:سقاخانه‌ها در ابتدا بیشتر جنبه خدماتی داشتند و بانیان آنها بیشتر به منظور ثواب بردن، اقدام به ساخت و نگه داری آنها می‌کردند. برخی سقاخانه‌ها دائمی بودند و برخی دیگر در زمانهای خاص بویژه به هنگام عزاداری محرم برپا می‌شدند. برای آگاهی دادن به رهگذران در شب، شمع‌هایی در اطراف سقاخانه تعبیه و روشن می‌شد که بعدها جنبه‌ای مذهبی پیدا کرد و کسانی که نذر و نیازی داشتند هر شب جمعه، شمع‌هایی را در سقاخانه‌ها روشن می‌کردند.

از معروف‌ترین سقاخانه‌ها در ایران می‌توان به سقاخانه بقعه شیخ صفی الدین اردبیلی در اردبیل متعلق به قرن ۱۶ میلادی، سقاخانه کوچه دباغ خانه در یزد متعلق به سال ۱۵۱۷ میلادی، سقاخانه عزیز الله در مجاورت مسجد جمعه اصفهان ساخته شده در دوران شاه سلیمان طی سال‌های ۱۶۶۶ تا ۱۶۹۴ و سقاخانه اسماعیل طلایی ساخته شده به دست نادر شاه افشار در زیارتگاه امام رضا در مشهد در بین سال‌های ۱۷۳۶ تا ۱۷۴۷ میلادی اشاره کرد

سقاخانه از دو کلمه سقا و خانه تشکیل شده است. ازآن جهت به این نام شهرت یافته که در گذشته «سقا» در کنار آب خوری می استاد و بعد از دریافت پول از رهگذران با مشک به رهگذران آب می داد. اما بد از شهادت سالار شهیدان و حضرت عباس به بهانه آوردن آب برای لشکر امام حسین ع سقا و ساقاخانه ها از اهمیت بیشتر در فرهنگ مردم پیدا کرد. و سقا درواقع آب را براساس آموزه دینی به تشنه لبان هدیه می کند.در هر صورت سقاخانه امروز محلی متبرک است چون به اعتقاد مردم پیوند عمیقی با واقعه کربلا دارد.

در روستای رادکان سقاخانه ای منسوب به حضرت ابوالفضل ع وجود دارد .که مورد توجه و ارادت قلبی و عشق دینی مردم شهرستان کردکوی به این سقاخانه و پرچمدار صحرای کربلا حضرت عباس ع است.

کهنسالان روستای رادکان قدمت این سقاخانه بسیار قدیمی می دانند.وقوفی مردم روستا در گذشته مثل ام هانی وخانم بی بی نساء عبدالجوادو غیره… وقف کرده اند حاکی از سابقه تاریخی این مکان مذهبی است.(گزارش اداره کل اوقاف و امور خیریه)1

بقعه سقاخانه در سال 1365 به همت اهالی و هیات امنا وقت تجدید بنا شد .دراین مکان شش باب زائر سرا جهت استفاده زائرین محترم ساخته شده است. بیشتر مسافران و زائرین در فصل بهار و تابستان به این مکان مذهبی می روند چون در فصول دیگر بعلت مشکلات راه امکان دسترسی بسیار مشکل است. چون جاده آن کوهستانی و برفگیر است.

برنامه مذهبی  اول تا دهم محرم مردم رادکان و حتی روستای همجوار دراین مکان مذهبی بسیار باشکوه تشکیل میشود .

دراین سقاخانه یک باب موزه از طرف اهالی و ارادتمندان به حضرت ابوالفضل ع وجود دارد . دراین موزه ظروف مسی قدیمی و نسخه قدیمی قرآن و صنایع دستی قدیمی مردم روستارادکان به چشم می خورد.

حسینی گرگانی، میرتقی، فرهنگ نامه های مفاخر استرآباد و جرجان، ریاحین گلستان، ص 331 – 346

هیئت امنا:حاج اسدالله صابری- رضا خسروی- محمد علی صابری- حاج ابوالحسن خسروی

مرکز گردشگری علمی-فرهنگی دانشجویان ایران:دستي گره خورده به پنجره ها با چشمي گريان، دوخته شده به نور شمع ها با نگاهي نگران و دردمند كه آمده تا راز دلش باز گويد تا شايد كمي سبك شود و صدايش به گوش كسي كه بايد بشنود، برسد. آمده تا با روشن كردن شمعي يا زدن قفلي، راز دلش را سربسته به صاحبش گويد. آمده است تا به پارچه اي سبز، دلش را به دايره هستي گره زند، تا شايد گره از كار زندگي اش باز شود.
اينجا سقاخانه است، اتاقي كوچك اما با صفا كه وقتي به آنجا مي رسي و شمعي روشن مي كني و درددلي مي كني با روحي آسوده خاطر به مأمن خود باز مي گردي و مي داني كه مشكلت حل مي شود. اينجا همان جايي است كه روزهاي تاسوعا و عاشورا پذيراي هزاران دردمند است كه مي آيند تا دست به دامن ابولفضل العباس (ع) و امام حسين (ع) شوند.

سقاخانه و باورهاي مذهبي ايرانيان
نوشتن از چنين جايي كه ممكن است هزاران بار از كنار آن رد شده باشيم ولي توجهي به آن نكرده باشيم دشوار است، اما اين سقاخانه ها در ميان باورها مردم ما و شيعيان داراي جايگاه ويژه اي است.
در ايران با رواج تشيع و نقل وقايع حماسه كربلا و اشاره بر تشنه لب بودن امام و يارانش و جلوگیری دشمن  از رسيدن آب به آنان و شهادت حضرت ابولفضل (ع) كه جان خود را در راه رساندن آب به تشنه لبان از دست مي دهد، سبب شد تا بار ديگر آب نزد شيعيان ايران زمين، جنبه مذهبي پيدا كند و در واقع اعتقادات مذهبي مهم ترين عامل در پيدايش سقاخانه ها بوده است.
درباره پيشينه تقدس آب نزد ايرانيان باستان هم بايد به اهميت ويژه آب در آيين زرتشت اشاره كرد. برخي معتقدند بسياري از سقاخانه ها در گذشته پرستشگاه ناهيد بوده اند. در اين مورد بهرام فره وشي مي گويد: «يكي از پرستشگاه هاي ناهيد كه در ايران از ديرباز به جاي مانده، پرستشگاه شهربانو در ري است كه بر فراز كوهي مشرف بر ري كهن، هنوز پابرجاست و بانوي شهر از فراز آن كوه، شهر را زير نظر پربركت خود داشته است و بسياري از سقاخانه هاي كهن نيز كه در ايران زمين فراوانند، يادگاري سنتي از همين ايزد آب و باروري هستند. در شكل گيري و پيدايش سقاخانه ها نمي توان باور و اعتقادات گذشته مردم  ایران را ناديده گرفت، اما درباره اين مطلب كه بعضي سقاخانه ها روزي پرستشگاه ناهيد بوده است، سندي محكمي در دست نيست».

كاركرد، اهميت و چيستي سقاخانه ها
سقاخانه ها عموما نوعي اتاقك يا حجره كوچكند كه به شكل تورفتگي در ديواره و بيشتر در محله هاي پررفت و آمد و بازارهاي قديمي ساخته مي شوند و پنجره مشبكي قسمتي از آن را مي پوشاند.
درباره اهميت سقاخانه ها در ميان باورهاي مردمي همين بس كه بدانيم اگر كسي حتي قتل نفس مرتكب شده بود و خود را به پاي سقاخانه اي مي رساند، هيچ قدرتي را توانايي آن نبود كه او را دستگير كند. شاهد اين ماجرا زماني است كه سفير امريكا، عكاسي از سقاخانه بازارچه آشيخ هادي بر مي دارد و متوليان بر سرش مي ريزند و تكه تكه اش مي كنند و دولت قادر به دستگيري مسببش نمي شود تا منجر به قطع رابطه دو دولت مي شود (شهري، 79:1357).

هر سقاخانه اي معمولا از چند بخش اصلي و اساسي تشكيل مي شود:
–  محراب: تاقچه يا فرورفتگي اي در ديوار است و به آن محراب مي گويند كه يكي از نشانه هاي معماري ايراني است.
–  آبخوري: اولين و مهم ترين قسمت يك سقاخانه است و امكان دسترسي به آب را براي رهگذران تشنه فراهم مي كند. سقاخانه ها اسم خود را از اين خاصتيشان گرفته اند.
–  پياله، كاسه يا ليوان آبخوري وجام چهل كليد: در ساختمان و اجزاي سقاخانه ها بخشي كه كمترين تغيير را از گذشته تا به امروز داشته، پياله آبخوري آن است. در هنگام نوشيدن آب با پياله چون ديده انسان به آب مي افتد، نوشيدن آب لذت بيشتري دارد و معمولا در سقاخانه ها از پياله بيشتر از ليوان استفاده مي شود. گاهي تنديسي فلزي كه نماد دست بريده ابولفضل (ع)است در داخل آن ديده مي شود. گاهي به اين پياله ها، چهل كليد آويزان است و كليدها تنها يك دندانه دارند و قفلي را باز نمي كنند، اما در باور عموم چنين جا افتاده است كه هر انسان حاجت مندي كه از كاسه هاي چهل كليد آبي بنوشد و مبلغي هر چند ناچيز در راه خرج كردن آن در تكايا و مجالس امام حسين (ع) بيندازد، به وسيله دست ابولفضل (ع) وبا يكي از اين كليدها قفلي از مشكلات زندگي اش باز مي شود (احمد ملكي، 197:1357)
–  پنجره مشبك: در حقيقت در سقاخانه هاست و داراي اشكال گوناگون است. هر فرد حاجتمندي كه رو به سقاخانه ها مي آورد. براي برآورده شدن حاجتش معمولا ي شمعي روشن مي كند يا قفل و دخيلي به پنجره مشبك آن مي بندد.

شمع روشن كردن در زيارتگاه ها و اماكن مقدس براي برآوردن حاجت از اعتقادات ديرينه مردم ايران است و به همين منظور هم، در سقاخانه ها محلي براي روشن كردن شمع ارادتمندان قرار دارد. شايد يكي از انگيزه هاي مردم در اين است كه مي خواهند تاريكي دشت كربلا به روشني گرايد و يتيمان و اسيران در انزواي تاريك شام غريبان نماند.

دخيل بستن هم يكي ديگر از سنت هاي رايج در هنگام رفتن به سقاخانه هاست. اين دخيل ممكن است يك تكه پارچه سبز، يك تكه باريك پارچه از لباس يا يك قفل كوچك باشد. آن ها با بستن دخيل كه نوعي توسل است، با خدان عهد مي كنند، اگر مشكل شان حل شود، صدقه اي در راه رضاي او بدهند اين سنت در ايران ريشه چندين هزار ساله دارد و كساني كه حاجتي دارند يا از اوضاع روزگار گله مند هستند، دنبال شخصي يا مقامي مي گردند كه حاجتشان را برآورده كند و چون پايبند مذهب هستند، قبل از هر چيز سراغ معبود خود مي روند. پس معابد و پرستشگاه ها علاوه بر محل راز و نياز به درگاه خدا از قديمي ترين ايام براي توسل و استغاثه حاجتمندان و دردمندان به درگاه معبود بوده است.

كتابنامه
1. ابراهيمي، شهناز (1386)؛ «سقاخانه هاي تهران»، فصلنامه فرهنگ مردم ايران.
2. بنيادلو، ناديا (1381)؛ سقاخانه هاي تهران، تهران: مؤسسه فرهنگي هنري بينش پژوه.
3. تكميل همايون، ناصر (1377)؛ تاريخ اجتماعي و فرهنگي تهران، تهران: دفتر پژوهش هاي فرهنگي.
4. احمدي مالكي، رحمان (1357)؛ سقاخانه هاي قديمي تهران.
5. شهري، جعفر (1357)؛ گوشه اي از تاريخ اجتماعي تهران قديم، تهران: اميركبير.
6. نجمي، ناصر (1362)؛ ايران قديم و تهران قديم، تهران: جانزاده.